Theo luật Việt Nam, trên bao bì thực phẩm thường ghi hai loại ngày sau: Ngày hết hạn (bắt buộc phải ghi) và Tốt nhất nên dùng trước ngày (khuyến khích nên ghi).

Ngày hết hạn (Use By hoặc Expiration date)

Đây là hạn thông dụng nhất, thường gọi là “hết đát”. Dấu chỉ này  liên quan đến an toàn thực phẩm. Thực phẩm sau ngày này có thể bị hư và không tốt cho sức khỏe. Luật pháp Việt Nam cấm bán sản phẩm “hết đát” này, dù sản phẩm chưa hư cũng không được bán.

Hạn dùng (hết đát) là do nhà sản xuất quyết định. Nên trong thực tế, hết hạn dùng là sản phẩm coi như hết xài.

Hết hạn dùng nhưng chưa chắc đã hư, mà còn hạn dùng nhưng chưa chắc đã tốt. Thí dụ, nước mắm truyền thống có hạn dùng 2 năm, sau hạn dùng 2 năm nước mắm vẫn chưa bị hư (hầu hết là chưa bị hư, có khi còn đậm đà vị hơn). Ngược lại, sữa tươi thanh trùng (pasteurization) thường có hạn dùng là 7 ngày,  nhưng để ở nhiệt độ thường (25 độ C), thì vài ba ngày đã hư.

Hạn dùng còn tùy thuộc cách bảo quản

Giá trị của hạn dùng tùy thuộc rất nhiều vào điều kiện bảo quản, thông thường nhất là nhiệt độ như trường hợp sữa tươi nói trên.

Kế đó là ánh sáng, nước mắm truyền thống mà để ánh nắng chiếu vào chai thường xuyên thì hương, và màu dễ xuống cấp, nhưng nước mắm công nghiệp thì lại không sao (vì chẳng có gì để mất).

Một nguyên nhân khác có thể làm sản phẩm hư trước hạn dùng, đó là bao bì bị thủng, vi khuẩn gây hư, gây bệnh lọt vào và sinh sôi nẩy nở.

Do đó, khi mua hàng, phải lưu ý cả điều kiện bảo quản của nơi bán, chứ không chỉ là hạn dùng.

Nhà sản xuất tự quyết định hạn dùng của sản phẩm. Sản phẩm an toàn hay không lại tùy thuộc bảo quản, từ khâu vận chuyển, đến bày bày bán ở siêu thị, và sau cùng là ở nhà.

Sản phẩm bị nhiễm (không an toàn), thì dù còn hạn hay hết hạn nếu bày bán đều là phạm pháp.

Tốt nhất nên dùng trước ngày (Best Before hay Best By)

Ngày này liên quan đến phẩm chất của thực phẩm, chứ không liên quan đến an toàn. Thực phẩm sau ngày này vẫn có thể dùng được, nhưng màu sắc, hương vị, cấu trúc,… có thể kém đi một chút. Luật pháp cho phép bán thực phẩm sau ngày hết hạn của Best Before.

Tuy nhiên, với trứng thì lại nên dùng trước ngày Best Before càng nhiều càng tốt. Tuổi thọ của trứng khoảng 45 ngày nếu bảo quản trong tủ lạnh.

Nhưng với đồ hộp (cá hộp, thịt hộp,…) thì lại vô tư. Dù Best Before khuyến cáo 2 năm, nhưng về mặt an toàn, sau 4-5 năm vẫn xài được, với điều kiện hộp không bị phồng, bị móp, bị biến dạng. Dĩ nhiên về mặt dinh dưỡng cũng giảm đi ít nhiều.

Nếu thực phẩm đã mở bao bì, thì ngày “Best Before” coi như hết hiệu lực, nghĩa là tuổi thọ chỉ còn lại vài ngày, dù là thực phẩm vẫn còn trước ngày Best Before. Một số nước quy định nhà sản xuất phải hướng dẫn người dùng cách bảo quản sản phẩm sau khi mở bao bì.

Lãng phí…

Hết hạn là phải bỏ. Sau hạn dùng hay sau Best Before cũng bỏ (dù không bị cấm), nhưng người tiêu dùng nghe đến hết hạn là không muốn mua. Không mua thì siêu thị phải bỏ. Mỗi năm ước tính khoảng 30% lượng thực phẩm đã bị hủy bỏ như thế, dù chưa chắc đã hư. Trong khi nhân loại, gần 700 triệu người đang trong tình trạng thiếu ăn.

Bộ trưởng Nông Nghiệp các nước Châu Âu đã nhóm họp vào tháng 5/2014 để thảo luận về những đề xuất của các chuyên gia về sự lãng phí này. Họ cũng kêu gọi các nước thành viên bãi bỏ ghi nhãn “Best Before” với những thực phẩm có tuổi thọ dài, và đẩy mạnh truyền thông cho người tiêu dùng hiểu biết hơn về “đát” thực phẩm.

Việt Nam là quốc gia buộc phải ghi ngày hết hạn trên bao bì thực phẩm. Tuy nhiên cũng có ngoại lệ, chẳng hạn bánh mì, bánh ngọt, muối ăn, đường cát, đường phèn,..không buộc ghi ngày hết hạn, nhưng phải ghi ngày sản xuất.

Một số nước không quy định phải ghi ngày hết hạn với thực phẩm, đúng hơn là có sản phẩm buộc ghi, có sản phẩm không. Mỹ chẳng hạn, có tiểu bang yêu cầu, có tiểu bang không. Nhưng một số thực phẩm, nhất là thực phẩm dành cho em bé, buộc phải ghi ngày hết hạn.

Suy cho cùng, nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của họ, dù còn hạn hay hết hạn. Hạn dùng chỉ để tham khảo hơn là dấu chỉ hư hỏng cần phải loại bỏ.

Vũ Thế Thành